Etiam pulvinar consectetur dolor sed malesuada. Ut convallis
euismod dolor nec pretium. Nunc ut tristique massa.
Nam sodales mi vitae dolor ullamcorper et vulputate enim accumsan.
Morbi orci magna, tincidunt vitae molestie nec, molestie at mi. Nulla nulla lorem,
suscipit in posuere in, interdum non magna.
Τα σύνορα της βυζαντινής αυτοκρατορίας ήταν απέραντα και η φύλαξή τους δύσκολη. Ιδιαίτερα τα ανατολικά σύνορα γιατί εκεί ζούσαν λαοί που έκαναν επιδρομές στα βυζαντινά εδάφη.
Για να αντιμετωπίσει το Βυζάντιο την κατάσταση, τοποθέτησε σε αυτές τις άκρες των συνόρων φρουρούς, τους Ακρίτες.
Στους ακρίτες το κράτος έδινε:
δωρεάν χωράφια (στρατιωτόπια) για να καλλιεργούν
άλογα και πανοπλίες για τους πολέμους
απαλλαγή από τους φόρους
Έτσι είχαν εγκατασταθεί μαζί με τις οικογένειές τους στα ανατολικά σύνορα και ήταν πραγματικοί «βιγλάτορες», αφού παρακολουθούσαν τις κινήσεις των εχθρών και ειδοποιούσαν έγκαιρα.
Επίσης φρουρούσαν τα περάσματα των συνόρων και εμπόδιζαν τους εχθρούς να λεηλατούν αυτές τις περιοχές.
Οι Ακρίτες έγιναν ξακουστοί, πολεμώντας εναντίον των Αράβων για την προστασία των συνόρων. Όταν δεν πολεμούσαν, γυμνάζονταν και βοηθούσαν στην οχύρωση των ακριτικών πόλεων.
Ο λαός τους ένιωθε προστάτες του,τους θαύμαζε και τους εξύμνησε στα ακριτικά τραγούδια.Τα τραγούδια αυτά μιλούν για τα ηρωικά κατορθώματα, τη ζωή, τους αγώνες των ακριτών και έγιναν η αρχή των δημοτικών μας τραγουδιών.
Ο Βασίλειος Διγενής Ακρίτας είναι ο γνωστότερος από τους ήρωες των ακριτικών τραγουδιών και πρωταγωνιστής ενός έμμετρου αφηγηματικού έργου του 11ου – 12ου αι., το οποίο είναι γνωστό ως Διγενής Ακρίτας ή Έπος του Διγενή Ακρίτα. Θεωρείται το πρώτο γραπτό μνημείο της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Σύμφωνα με το μύθο ήταν ένας από τους Ακρίτες, τους φρουρούς των Βυζαντινών συνόρων και είχε το προσωνύμιο Διγενής εξαιτίας της εθνικής καταγωγής του: η μητέρα του ήταν κόρη βυζαντινού στρατηγού και ο πατέρας του εμίρης από την Συρία.
Υπόθεση του έργου
Το έργο ξεκινά με την αφήγηση της ιστορίας των γονέων του Διγενή: πατέρας του ήταν ο εμίρης της Συρίας Μουσούρ, ο οποίος σε μια επιδρομή σε βυζαντινά εδάφη άρπαξε την μοναχοκόρη ενός βυζαντινού στρατηγού. Τα πέντε αδέρφια της κοπέλας συνάντησαν τον εμίρη για να ζητήσουν πίσω την αδερφή τους και, επειδή εκείνος αρνήθηκε να την δώσει, ο μικρότερος από αυτούς μονομάχησε μαζί του και τον νίκησε. Ο εμίρης όμως αρνήθηκε να επιστρέψει την κοπέλα. Την παντρεύτηκε, βαφτίστηκε χριστιανός και εγκαταστάθηκε στο βυζαντινό έδαφος· όταν η μητέρα του τον κάλεσε οργισμένη να επιστρέψει στην πατρίδα του εκείνος την επισκέφτηκε και έπεισε εκείνη και την οικογένειά του να ασπασθούν τον χριστιανισμό. Ένα χρόνο μετά τον γάμο γεννήθηκε ο γιος του ζευγαριού, Βασίλειος.
Ο Βασίλειος είχε δείξει από τα παιδικά του χρόνια τις εξαιρετικές ικανότητες και επιδόσεις του σε ασχολίες όπως το κυνήγι: σε ηλικία 12 ετών έπνιξε δύο αρκούδες και σκότωσε ένα λιοντάρι. Όταν ερωτεύτηκε την κόρη ενός στρατηγού, την έκλεψε με την θέλησή της, επειδή οι γονείς της δεν έδιναν την συγκατάθεσή τους, και ο πατέρας της κοπέλας επέτρεψε τον γάμο μόνο αφού ο Διγενής σκότωσε τους πολεμιστές που έστειλε ο στρατηγός για να τον κυνηγήσουν.
Η συνέχεια του κειμένου αφηγείται τα κατορθώματα του Διγενή που τον έκαναν διάσημο και για τα οποία του απένειμε τιμές ο βυζαντινός αυτοκράτορας. Το μεγαλύτερο τμήμα καταλαμβάνεται από την αφήγηση -σε πρώτο πρόσωπο- των μαχών του Διγενή απέναντι σε έναν δράκο και ένα λιοντάρι που απειλούσε την γυναίκα του και εναντίον των απελατών και της αμαζόνας Μαξιμώς που ήθελαν να την κλέψουν.
Το Μικρό Βλαχόπουλο. Ένα Ακριτικό τραγούδι
ΣΥΛΛΟΓΗ Ν. Γ. ΠΟΛΙΤΟΥ
Ο Κωσταντίνος ο μικρός κι’ ο Αλέξης ανδρειωμένος,
και το μικρό Βλαχόπουλον, ο καστροπολεμίτης,
αντάμα τρων και πίνουσι και γλυκοκουβεντιάζουν,
κι’ αντάμ΄έχουν τους μαύρους των ‘σ΄τον πλάτανο δεμένους.
Του Κώστα τρώγει τα σίδερα, του Αλέξη τα λιθάρια,
και του μικρού Βλαχόπουλου τα δένδρα ξερριζώνει.
Κ’ εκεί που τρώγαν κ’ έπιναν και που χαροκοπούσαν,
πουλάκι πήγε καθησε δεξιά μεριά σ΄την τάβλα.
Δεν κελάϊδούσε σαν πουλί, ούτε και σαν αηδόνι,
μόν’ ελαλούσε κ’ έλεγεν αθρωπινή κουβέντα.
«Εσείς τρώτε και πίνετε και λιανοτραγουδάτε,
και πίσω σας κουρσεύουσι Σαρακηνοί κουρσάροι.
Πήραν του Αλέξη τα παιδιά, του Κώστα την γυναίκα,
και του μικρού Βλαχόπουλου την αρραβωνιασμένην.
«Ώς πού να στρώση ο Κωσταντής και να σελλώση ο Αλέξης,
ευρέθη το Βλαχόπουλο σ΄τον μαύρον καβαλλάρης.
«Για σύρε συ Βλαχόπουλο σ΄τη βίγλα να βιγλίσης,
αν είν’ πενήντα κι εκατό χύσου μακέλλευσέ τους,
κι’ αν είναι περισσότεροι, γύρισε μίλησε μας.
«Επήγε το Βλαχόπουλο στη βίγλα να βιγλίση.
Βλέπει Τουρκιά Σαρακηνους κι’ Αράπηδες κουρσάρους,
οι κάμποι επρασινίζανε, τα πλάγια κοκκινίζαν.
Ήρχισε και διαμετράε, διαμετρημούς δεν είχαν.
Να πάγη πίσω ντρέπεται, να πάγη εμπρός φοβάται.
Σκύβει φιλεί τον μαύρον του, στέκει και τον ρωτάει,
«Δύνασαι, μαύρε μ’, δύνασαι σ΄το αίμα για να πλέυσης;
-Δύνομαι, αυθέντη, δύνομαι σ΄το αίμα για να πλέυσω,
κι’ όσους θα κόψη το σπαθί τόσους θενά πατήσω.
Μόν’ δέσε το κεφάλι σου μ’ ένα χρυσό μανδήλι,
μην τύχη λάκκος και ρηχθώ και πέσης απ’ την ζάλη.
-Σαΐττες μου αλεξανδριανες, καμιά να μη λυγίση,
και συ σπαθί μου δαμισκί, να μην αποστομώσης.
Βόηθα μ’, ευχή της μάννας μου και του γονιού μου βλόγια,
ευχή του πρώτου μ’ αδελφού, ευχή και του στερνού μου.
Μαύρε μου, άιντε πα νά μπουμε, κι’ όπου ο Θεός τα βγάλη!
«Σ΄τα έμπα του εμπήκε σαν αετός, σ΄τα ξέβγα σαν πετρίτης,
σ΄τα έμπα του χίλιους έκοψε, σ΄τα ξέβγα δυο χιλιάδες,
και σ΄το καλό το γύρισμα κανέναν δεν αφήνει.
Πήρε τ’ Αλέξη τα παιδιά, του Κώστα τη γυναίκα,
και το μικρού Βλαχόπουλου την αρραβωνιασμένη.
Προσγονατίζει ο μαύρος του και πίσω του τους παίρνει.
Στοn δρόμον όπου πήγαινε σέρνει φωνή περίσσα.
«Πού΄σαι αδελφέ μου Κωσταντά κι’ Αλέξη ανδρειωμένε;
αν είσθε εμπρός μου φύγετε και πίσω μου κρυφθήτε,
τι θόλωσαν τα μάτια μου, μπροστά μου δεν σας βλέπω,
και το σπαθί μου ερράγισε, κόβοντας τα κεφάλια,
κι’ ο μαύρος λιγοκάρδισε πατώντας τα κουφάρια.»
Ο Ιουστινιανός αντιμετώπισε το 532 μ.Χ. μια σοβαρή εξέγερση του λαού της Κωνσταντινούπολης, που λίγο έλειψε να του στοιχίσει το θρόνο. Η εξέγερση ξεκίνησε από τον ιππόδρομο και απλώθηκε σ’ όλη την Κωνσταντινούπολη.
Σε κάποια ιπποδρομία εκπρόσωποι του δήμου των Πρασίνων, δυσαρεστημένοι απ’ τη βαριά φορολογία και την κακή διοίκηση, διαμαρτυρήθηκαν στον αυτοκράτορα.
Ο Ιουστινιανός αρνήθηκε να ικανοποιήσει τα αιτήματα των Πρασίνων και απείλησε να τιμωρήσει τους πρωταίτιους της διαμαρτυρίας. Αυτό έγινε αφορμή να ενωθούν οι δήμοι και να κάνουν επανάσταση. Ξεχύθηκαν στους δρόμους με το σύνθημα «νίκα, νίκα». Έσπασαν τις πόρτες των φυλακών, ελευθέρωσαν τους κρατούμενους, λεηλάτησαν την Πόλη και μεγάλο μέρος της το παρέδωσαν στις φλόγες. Τότε κάηκε ο ναός της Αγίας Σοφίας και λίγο έλειψε να καούν τα ανάκτορα.
Ο Ιουστινιανός βρέθηκε σε πολύ δύσκολη θέση. Σκέφτηκε για μια στιγμή να εγκαταλείψει την Κωνσταντινούπολη. Όμως, την τελευταία στιγμή τον συγκράτησε η αυτοκράτειρα Θεοδώρα.
Τότε ο Ιουστινιανός έστειλε δικούς του ανθρώπους να αναμειχθούν με το λαό και να τον διασπάσουν.
Βγήκε ο Ναρσής στον Ιππόδρομο και κατόρθωσε να πάρει μερικούς από τους Βένετους, εξαγοράζοντάς τους με χρήματα. Αυτοί άρχισαν να φωνάζουν: Ιουστινιανέ… Συ νικάς».
γράφει ο Θεοφάνης
Ύστερα έστειλε εναντίον των στασιαστών την αυτοκρατορική φρουρά με επικεφαλής τους στρατηγούς Ναρσή και Βελισάριο. Η φρουρά κύκλωσε το λαό στον ιππόδρομο και έγινε φοβερή σφαγή. Οι στασιαστές υποτάχτηκαν και οι δήμοι έχασαν οριστικά τη δύναμή τους.
Γλωσσάρι: Οι Δήμοι ήταν οργανωμένες ομάδες λαού στην Κωνσταντινούπολη και άλλες πόλεις που ανέπτυξαν αθλητικές και πολιτικές δραστηριότητες. Οι Δήμοι της Κωνσταντινούπολης ήταν οι Βένετοι (Γαλάζιοι), οι Πράσινοι, οι Λευκοί και οι Κόκκινοι.
Ένας διάλογος στον ιππόδρομο
Ο παρακάτω διάλογος έγινε στον ιππόδρομο ανάμεσα στους Πράσινους και τον αυτοκράτορα με τη βοήθεια ενός μανδάτορα, κήρυκα, πριν από τη στάση του «νίκα».
Πράσινοι: Χρόνια πολλά να ‘χεις, βασιλιά Ιουστινιανέ! Εσύ νικάς! Με αδικούνε, μόνε αγαθέ, δε βαστάω πια, ξέρει ο Θεός. Φοβάμαι να σου αναφέρω το όνομα εκείνου που με αδικεί, μήπως αυτός θα ευτυχήσει περισσότερο και εγώ πάθω χειρότερα.
Μανδάτορας: Δεν ξέρω κανέναν, που σε αδικεί…
Πράσινοι: Αυτός που λέω πως με αδικεί βρίσκεται στα τσαγκαράδικα.
Μανδάτορας: Κανένας δεν σε αδικεί…
Πράσινοι: Με αδικεί ο σπαθάριος Καλοπόδιος, δέσποτα βασιλιά!
Μανδάτορας: Δεν έχει λόγο να το κάνει αυτό ο Καλοπόδιος.
Πράσινοι: Τότε, Δέσποτα, ποιος σκότωσε τον ξυλοπώλη;
Μανδάτορας: Εσείς, τον σκοτώσατε και ανακατεύετε τους Βένετους.
Πράσινοι: Τώρα, μάλιστα! Κύριε ελέησον, πόσο ταλαιπωρείται η αλήθεια.
Το 527 μ.Χ. αυτοκράτορας στην Κωνσταντινούπολη έγινε ο Ιουστινιανός, ο οποίος προχώρησε σε μεταρρυθμίσεις :
Συγκέντρωσε σε κατηγορίες τους παλιούς ρωμαϊκούς νόμους και τους συμπλήρωσε με νέους πιο δίκαιους, γραμμένους στα ελληνικά.
Απαγόρευσε στους μεγαλογαιοκτήμονες να παίρνουν τα κτήματα των μικροϊδιοκτητών για χρέη που τους όφειλαν.
Φορολόγησε τους πολίτες ανάλογα με τα εισοδήματά τους.
Οργάνωσε τη λειτουργία της αγοράς, των λιμανιών και των εμπορικών δρόμων και επέβαλε δασμούς για τα εισαγόμενα προϊόντα.
Οι μεταρρυθμίσεις του Ιουστινιανού έφεραν πολλά χρήματα στα ταμεία του κράτους με τα οποία ο Ιουστινιανός οργάνωσε στρατό, έφτιαξε φρούρια στα σύνορα και βελτίωσε τους δρόμους.
Στάση του Νίκα : Οι μεταρρυθμίσεις όμως αυτές επιβάρυναν το λαό με φόρους και προκάλεσαν δυσαρέσκεια. Το 532 μ.Χ ξέσπασαν ταραχές στον ιππόδρομο καθώς οι εκπρόσωποι των δήμων διαμαρτυρήθηκαν για τη βαριά φορολογία και την κακή διοίκηση. Ο αυτοκράτορας αρνήθηκε να ικανοποιήσει τα αιτήματά τους και τιμώρησε κάποιους από αυτούς.
Οι αντιμαχόμενες πλευρές ενώθηκαν και κραύγαζαν υβριστικά συνθήματα κατά του ίδιου του αυτοκράτορα. Οι στασιαστές πυρπόλησαν πολλά κτίρια και την Αγία Σοφία , φωνάζοντας νίκα – νίκα. Τότε ο Ιουστινιανός διέταξε τους στρατηγούς Ναρσή και Βελισάριο να καταπνίξουν τη στάση. Το αποτέλεσμα ήταν φρικτό : 30.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους στον ιππόδρομο.
Πρώτη φροντίδα του αυτοκράτορα μετά τη στάση του Νίκα, ήταν να ξαναχτίσει την Αγία Σοφία. Ανέθεσε το χτίσιμό της σε δυο Έλληνες αρχιτέκτονες τον Ανθέμιο και τον Ισίδωρο. Οι δύο αρχιτέκτονες συνδύασαν δυο παλαιότερους ρυθμούς, την ορθογώνια βασιλική και τον περίκεντρο ναό με τρούλο κι έτσι γεννήθηκε το σχέδιο της Αγίας Σοφίας κι ένας νέος ρυθμός, η βασιλική με τρούλο. Η Αγία Σοφία εγκαινιάσθηκε το 537 μ.Χ και ήταν όπως την ονειρεύτηκε ο δημιουργός της, μια λαμπρή εκκλησία.
Μετά την τακτοποίηση των εσωτερικών προβλημάτων ο Ιουστινιανός οργάνωσε πολεμικές εκστρατείες με στόχο να ανακτήσει τα χαμένα εδάφη της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Γι` αυτό υπέγραψε ειρήνη με τους γείτονες λαούς της Ανατολής και έκανε σκληρούς πολέμους με τους Γότθους και τους Βανδάλους στις δυτικές επαρχίες.
Οι πολεμικές εκστρατείες του Ιουστινιανού κράτησαν είκοσι χρόνια και έφεραν τα παρακάτω αποτελέσματα :
– Έφτασαν την αυτοκρατορία στα παλιά της σύνορα.
– Ο έλεγχος του εμπορίου και των ναυτικών δρόμων της Μεσογείου πέρασε στα χέρια του Βυζαντίου.
– Ο στρατός και η άμυνα αποδυναμώθηκαν.
– Τα οικονομικά της αυτοκρατορίας εξαντλήθηκαν και οι πολίτες ήταν δυσαρεστημένοι που πλήρωναν το βάρος.
Το παλάτι ήταν ο τόπος διαμονής του αυτοκράτορα, αλλά και το κέντρο διοίκησης της αυτοκρατορίας.
Ο ιππόδρομος ήταν ο χώρος έκφρασης και ψυχαγωγίας του λαού. Εκεί γίνονταν ιπποδρομίες, αγώνες και άλλες εκδηλώσεις τις οποίες παρακολουθούσε και ο αυτοκράτορας.
Οι Δήμοι ήταν οργανωμένες ομάδες λαού στην Κωνσταντινούπολη και άλλες πόλεις που ανέπτυξαν αθλητικές και πολιτικές δραστηριότητες. Οργάνωναν τους αγώνες στον ιππόδρομο. Είχαν πολλούς οπαδούς και συχνά επηρέαζαν τον αυτοκράτορα στις αποφάσεις του. Οι Δήμοι της Κωνσταντινούπολης ήταν οι Βένετοι (Γαλάζιοι), οι Πράσινοι, οι Λευκοί και οι Κόκκινοι.
Ένα βίντεο για τις βυζαντινές ιπποδρομίες
Και μια παρουσίαση για το Ιερό Παλάτι, τον Ιππόδρομο και την Αγορά της Πόλης με ψηφιακές απεικονίσεις: ΕΔΩ
Ξημερώνοντας τ’ Αγιαννιού, με την αύριο των Φώτων, λάβαμε τη διαταγή να κινήσουμε πάλι μπροστά, για τα μέρη όπου δεν έχει καθημερινές και σκόλες. Έπρεπε, λέει, να πιάσουμε τις γραμμές που κρατούσανε ως τότε οι Αρτινοί από Χειμάρρα ως Τεπελένι. Λόγω που εκείνοι πολεμούσανε απ’ την πρώτη μέρα, συνέχεια, κι είχαν μείνει σχεδόν οι μισοί και δεν αντέχανε άλλο. Νύχτα πάνω στη νύχτα βαδίζαμε ασταμάτητα, ένας πίσω απ’ τον άλλο, ίδια τυφλοί. Με κόπο ξεκολλώντας το ποδάρι από τη λάσπη, όπου φορές εκαταβούλιαζε ίσαμε το γόνατο. Επειδή το πιο συχνά ψιχάλιζε στους δρόμους έξω, καθώς μες στην ψυχή μας. Και τις λίγες φορές όπου κάναμε στάση να ξεκουραστούμε, μήτε που αλλάζαμε κουβέντα, μονάχα σοβαροί και αμίλητοι, φέγγοντας μ’ ένα μικρό δαδί, μία-μία εμοιραζόμασταν τη σταφίδα. Ή φορές πάλι, αν ήταν βολετό, λύναμε βιαστικά τα ρούχα και ξυνόμασταν με λύσσα ώρες πολλές, όσο να τρέξουν τα αίματα. Τι μας είχε ανέβει η ψείρα ως το λαιμό, κι ήταν αυτό πιο κι απ’ την κούραση ανυπόφερτο. Τέλος, κάποτε ακουγότανε στα σκοτεινά η σφυρίχτρα, σημάδι ότι κινούσαμε, και πάλι σαν τα ζα τραβούσαμε μπροστά να κερδίσουμε δρόμο, πριχού ξημερώσει και μας βάλουνε στόχο τ’ αερόπλανα. Επειδή ο Θεός δεν κάτεχε από στόχους ή τέτοια, κι όπως το ’χε συνήθειο του, στην ίδια πάντοτε ώρα ξημέρωνε το φως. Κι ότι ήμασταν σιμά πολύ στα μέρη όπου δεν έχει καθημερινές και σκόλες, μήτε αρρώστους και γερούς, μήπτε φτωχούς και πλούσιους, το καταλαβαίναμε. Γιατί κι ο βρόντος πέρα, κάτι σαν καταιγίδα πίσω απ’ τα βουνά, δυνάμωνε ολοένα […] Ύστερα και γιατί, ολοένα πιο συχνά, τύχαινε τώρα ν’ απαντούμε, απ’ τ’ άλλο μέρος να ’ρχονται, οι αργές οι συνοδείες με τους λαβωμένους. Όπου απιθώνανε χάμου τα φορεία οι νοσοκόμοι, με τον κόκκινο σταυρό στο περιβραχιόνιο, φτύνοντας μέσα στις παλάμες, και το μάτι τους άγριο για τσιγάρο. Κι όπου κατόπι σαν ακούγανε για πού τραβούσαμε, κουνούσαν το κεφάλι, αρχινώντας ιστορίες για σημεία και τέρατα. Όμως εμείς το μόνο που προσέχαμε ήταν εκείνες οι φωνές μέσα στα σκοτεινά, που ανέβαιναν, καυτές ακόμη από την πίσσα του βυθού ή το θειάφι. «Όι όι, μάνα μου», «όι όι, μάνα μου», και κάποτε, πιο σπάνια, ένα πνιχτό μουσούνισμα, ίδιο ροχαλητό, που ’λεγαν, όσοι ξέρανε, είναι αυτός ο ρόγχος του θανάτου. Ήταν φορές που εσέρνανε μαζί τους κι αιχμαλώτους, μόλις πιασμένους λίγες ώρες πριν, στα ξαφνικά γιουρούσια που κάναν τα περίπολα. Βρωμούσανε κρασί τα χνώτα τους, κι οι τσέπες τους γιομάτες κονσέρβα ή σοκολάτες. Όμως εμείς δεν είχαμε, ότι κομμένα τα γιοφύρια πίσω μας, και τα λίγα μουλάρια μας κι εκείνα ανήμπορα μέσα στο χιόνι και στη γλιστράδα της λασπουριάς. Τέλος, κάποια φορά, φανήκανε μακριά οι καπνοί που ανέβαιναν μεριές μεριές, κι οι πρώτες στον ορίζοντα κόκκινες, λαμπερές φωτοβολίδες.
10-01-2023
