03-10-2022

Λεωφόρος Αλεξάνδρας

 

Η λεωφόρος Αλεξάνδρας όπως ήταν πριν 80 χρόνια.

Πηγή : εφημερίδα Γκυζιακά

 

Η ΙΣΤΟΡΙΑ
των Αμπελοκήπων, με λίγα λόγια
ΑΜΠΕΛΟΚΗΠΟΙ

Οι Αμπελόκηποι είναι μία από τις πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές της Αθήνας.

Είναι συνοικία του Δήμου Αθηναίων και βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα του Δήμου. Θα μπορούσαμε να ορίσουμε νοητά τα όρια της συνοικίας από γνωστά κτήρια: το Ιπποκράτειο νοσοκομείο, τα νοσοκομεία Λαϊκό και Παίδων, το νοσοκομείο Ερυθρός Σταυρός, τον ουρανοξύστη «Απόλλων», το γήπεδο του Παναθηναϊκού (της «Λεωφόρου»), το μαιευτήριο Έλενα και την Αμερικανική Πρεσβεία. Δεν είναι περίεργο που η συνοικία ορίζεται από τόσα νοσοκομεία: επειδή είχε πολύ υγιεινό κλίμα, προπολεμικά ήταν σχεδόν αποκλειστικά περιοχή νοσοκομείων.

Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο παρουσίασε ραγδαία πληθυσμιακή αύξηση.

Είναι ίσως η βολικότερη περιοχή διαμονής της Αθήνας, εξυπηρετείται από μετρό, λεωφορεία και τρόλλεϋ και, λόγω των συγκοινωνιακών υποδομών, έχει εξελιχθεί σε οικονομικό και επιχειρηματικό κέντρο. Στην περιοχή εδρεύουν μεγάλες επιχειρήσεις, πρεσβείες ξένων χωρών, οργανισμοί κ.λπ.

Η ετυμολογία των Αμπελοκήπων είναι αμφίβολη: πιθανότατα η ονομασία έχει προέλθει από τις ονομασίες «άμπελοι» και «κήποι» διότι είναι εξακριβωμένο ότι στην περιοχή υπήρχαν αμπέλια. Ωστόσο κάποιοι υποστηρίζουν ότι προέρχεται από την λέξη «αλωπεκή», ονομασία του αρχαίου δήμου που υπήρχε στην περιοχή ή από παραφθορά της λέξης Αγγελόκηποι.

ΔΡΟΜΟΙ ΤΩΝ ΑΜΠΕΛΟΚΗΠΩΝ

              ΛΕΩΦΟΡΟΣ ΚΗΦΙΣΙΑΣ
Ονομάστηκε έτσι επειδή συνδέει την Αθήνα με την Κηφισιά (προάστιο της Αθήνας που πήρε το όνομά του από τον ποταμό Κηφισό, ο οποίος έχει τις πηγές του στην περιοχή). Παλαιότερα (όπως φαίνεται και από τις περιγραφές του Μ. Καραγάτση στο «Ο Θόδωρος και ο Θάνατος») η λεωφόρος Κηφισίας* έφθανε μέχρι το Σύνταγμα, αλλά αργότερα το τμήμα της λεωφόρου από τη συμβολή με τη Λεωφόρο Αλεξάνδρας μέχρι το Σύνταγμα ονομάστηκε Λεωφόρος Βασιλίσσης Σοφίας.
 
* Λεωφόρος Κηφισιάς θα ’πρεπε να λέγεται, όμως το «Κηφισίας» είναι κατάλοιπο από την εποχή της χούντας η οποία προσπαθούσε να δίνει στα ονόματα ένα άρωμα αρχαιοπρέπειας. Έτσι μας έμεινε το παρατονισμένο «Κηφισίας» που τώρα πια το έχουμε συνηθίσει και το λέμε τελείως μηχανικά.

              ΛΕΩΦΟΡΟΣ ΒΑΣΙΛΙΣΣΗΣ ΣΟΦΙΑΣ
Είναι η φυσική προέκταση της λεωφόρου Κηφισίας, προς το κέντρο. Η λεωφόρος πήρε το όνομα της βασίλισσας Σοφίας (1870-1932), η οποία ήταν σύζυγος του βασιλέως Κωνσταντίνου. Αρχικά ονομαζόταν «Δρόμος του Μαραθώνος», κατόπιν μετονομάστηκε σε λεωφόρο Κηφισίας και τελικά, από το τέρμα Αμπελοκήπων μέχρι και το τέλος της (στο Σύνταγμα), πήρε την ονομασία «Βασιλίσσης Σοφίας».

              ΛΕΩΦΟΡΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΣ
Η λεωφόρος πήρε το όνομά της από μια Ελληνίδα πριγκίπισσα, κόρη του Γεωργίου Α΄ και της Όλγας, η οποία γεννήθηκε στην Κέρκυρα το 1870 και πέθανε στην Μόσχα το 1891. Από την αρχή της κατασκευής της ήταν μία όμορφη φαρδιά λεωφόρος, με μεγάλες λεύκες στην κεντρική νησίδα της.

              ΛΕΩΦΟΡΟΣ ΜΕΣΟΓΕΙΩΝ
Είναι η λεωφόρος που οδηγεί στα Μεσόγεια.
Τα Μεσόγεια είναι η πεδινή περιοχή της Ανατολικής Αττικής που περικλείεται από τον Υμηττό, την Πεντέλη, τον Ευβοϊκό Κόλπο και την χερσόνησο της Λαυρεωτικής. Παλαιότερα ονομαζόταν «Μεσογαία» ή «Μεσόγαια» και ήταν ονομαστή για την οινοπαραγωγή της. Εξ’ ού και το παλιό λογοπαίγνιο, ότι ο Υμηττός χωρίζει την πόλη του πνεύματος (την Αθήνα), από τις πόλεις του οινοπνεύματος (τα χωριά των Μεσογείων – Σπάτα, Παιανία, Κορωπί, κλπ.)!

              ΟΔΟΣ ΠΑΝΟΡΜΟΥ
Πήρε το όνομά της από την Πάνορμο, πόλη της Μικράς Ασίας στην Προποντίδα (σημερινή Τουρκία). Η Πάνορμος είχε χτιστεί κοντά στην αρχαία Κύζικο και πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή κατοικείτο από πολλούς Έλληνες.

              ΟΔΟΣ ΜΙΧΑΛΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Πήρε το όνομα της από τον Ανδρέα Μιχαλακόπουλο (1875-1938), πολιτικό και νομομαθή από την Πάτρα, ο οποίος υπήρξε μία από τις πιο εκλεκτές και ακέραιες πολιτικές φυσιογνωμίες της χώρας. Κάτω από την οδό Μιχαλακοπούλου ρέει (υπογείως πλέον) ο Ιλισός ποταμός.

Και μια ενδιαφέρουσα ιστορία:

ΠΛΑΤΕΙΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ Ή ΑΛΣΟΣ ΤΗΣ ΜΙΑΣ ΝΥΚΤΟΣ
Είναι η σχεδόν τριγωνική πλατεία που σχηματίζεται μεταξύ της λεωφόρου Αλεξάνδρας, της λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας και της οδού Ζαχάρωφ. Εκεί είναι το παλιό «τέρμα Αμπελοκήπων».

Ο χώρος, περίπου 7 στρέμματα, ανήκε στον Οργανισμό Διαχειρίσεως Εκκλησιαστικής Περιουσίας και προοριζόταν, σύμφωνα με το ρυμοτομικό σχέδιο της πρωτεύουσας, να γίνει άλσος. Οι εργασίες όμως καθυστερούσαν, οπότε την νύκτα 2 προς 3 Δεκεμβρίου του 1939 ο Δήμος, με εντολή του τότε Υπουργού – Διοικητού Πρωτευούσης Κ. Κοτζιά, φύτεψε ολόκληρο τον χώρο με δέντρα. Από τότε το αλσύλλιο ονομάζεται ανεπίσημα «Άλσος της Μίας Νυκτός».

Το κείμενο αυτό βασίστηκε πάνω σε προσωπική εργασία της Ανδριάνας Μαγκλιβέρα (Δ΄τάξη -2008-09)


Πηγές
Οδωνυμικά, Μάρω Βουγιούκα-Βασίλης Μεγαρίδης, Δήμος Αθηναίων, Πνευματικό Κέντρο, 1993.
Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Larousse Britannica, 2006.

ιστοσελίδα 12ου Δημοτικού Σχολείου Αθηνών

 

Κάποτε στους Αμπελοκήπους

Αμπελόκηποι, στη συμβολή των λεωφόρων Βασ. Σοφίας και Μεσογείων. Σχεδόν μια δεκαετία χωρίζει τις δυο αυτές φωτογραφίες. Η πρώτη, μας πάει πίσω στο 1963. Στο κέντρο της φωτογραφίας φαίνεται η βίλλα Μαργαρίτα. Η Μεσογείων διατηρεί ακόμα μια εικόνα τελείως διαφορετική, με το σύνολο σχεδόν των παλιών κτισμάτων να μην έχουν δώσει τη θέση τους στις πολυκατοικίες. Αυτό θα γίνει τα αμέσως επόμενα χρόνια της δεκαετίας του ’60. Επιπλέον, αποτελεί μια οδική αρτηρία με περιορισμένο πλάτος. Αυτό επίσης θα αλλάξει σύντομα, εφόσον η ανακατασκευή και διαπλάτυνση της είχε αποφασιστεί από το καλοκαίρι του 1962. Για να γίνει αυτό, ήταν απαραίτητος ο καθορισμός νέας οικοδομικής γραμμής ενώ, σταδιακά, τα επόμενα χρόνια θα απαλλοτριωθούν τμήματα από τον προαύλιο χώρο της βίλλας Μαργαρίτα για αυτό το σκοπό.

Η κυκλοφορία των οχημάτων στον κόμβο της Βασ. Σοφίας με τη Μεσογείων γινόταν αποκλειστικά με τη βοήθεια τροχονόμου, ελλείψει φωτεινών σηματοδοτών.

Η δεύτερη φωτογραφία μας πάει στο 1974. Τίποτα δεν είναι το ίδιο. Η λεωφόρος Μεσογείων έχει σημαντικά αυξημένο πλάτος, ενώ πλέον οι πολυκατοικίες αποτελούν τον κανόνα. Η βίλλα Μαργαρίτα αποτελεί παρελθόν ήδη από το 1970 και, στη θέση της ανεγείρεται το κτίριο της Κτηματικής Τράπεζας (φαίνεται σε προχωρημένο στάδιο κατασκευής). Το σπιτάκι δίπλα, επί της Βασ. Σοφίας, εξακολουθεί να υπάρχει όμως, τα επόμενα χρόνια δε θα γλυτώσει τη κατεδάφιση. Δεξιά, τα παλιά χαμηλά κτίσματα, έχουν δώσει τη θέση τους στον Πύργο Αθηνών, ο οποίος είχε εγκαινιαστεί το 1971.  Πλέον, η εικόνα είναι πολύ κοντά σε αυτό που ξέρουμε και σήμερα. Από τότε, λίγα έχουν αλλάξει στο συγκεκριμένο σημείο, με σημαντικότερο τις κυκλοφοριακές ρυθμίσεις που αφορούν τη λεωφόρο Μεσογείων.

 Βίλλα Μαργαρίτα
Λεωφ. Βασιλίσσης Σοφίας & Μεσογείων
Αμπελόκηποι.
Αθήνα 20 Απριλίου 1965
Λεγόταν “Βίλλα Μαργαρίτα”. Οικοδομήθηκε με κόκκινη πελεκητή πέτρα στις αρχές τού 1900 και περιήλθε στην ιδιοκτησία τού πολύστροφου και πλουσίου την εποχή εκείνη, πρώην μαγείρου τών Ανακτόρων τού Βασιλέως Γεωργίου Α’ και ήδη επιτυχημένου επιχειρηματία-ξενοδόχου, του ξενοδοχείου «Μεγάλη Βρεταννία» , Ευσταθίου Λάμψα.
Περιελάμβανε 32 δωμάτια, πυργίσκους, γραφικά τελειώματα τα οποία έμοιαζαν με πολεμίστρες, τρούλλο με αλεξικέραυνο, πυκνοφυτευμένο κήπο κ.λπ. Ήταν στη γωνία Βασ. Σοφίας και Μεσογείων, εκεί όπου σήμερα είναι το κτήριο της Εθνικής Τράπεζας (πρώην Κτηματικής), απέναντι από τον Πύργο Αθηνών (του οποίου η θέση είναι δεξιά της Βίλλας όπως την βλέπουμε στη φωτογραφία). Γκρεμίστηκε κατά τη διάρκεια της χούντας, τη δεκαετία του 1970, περίπου την ίδια εποχή με τις Φυλακές Αβέρωφ (στην Αλεξάνδρας, εκεί όπου τώρα είναι το “Θέμιδος Μέλαθρον”). Είχε γίνει τότε θέμα στις εφημερίδες  και η “εξήγηση” που δόθηκε από το αρμόδιο υπουργείο ήταν [περίπου] ότι “δεν εντάσσεται στην ελληνική αρχιτεκτονική παράδοση, άρα δεν χρειάζεται να χαρακτηριστεί διατηρητέο”…

ΠΗΓΗ  Η ΑΘΗΝΑ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ