ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΣΤΗΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ

A. Μέχρι τις αρχές του 17ου αιώνα οι ορθόδοξοι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία δεν ασχολήθηκαν ιδιαίτερα με την παιδεία και τα γράμματα.

Οι μορφωμένοι ήταν λίγοι και οι περισσότεροι από αυτούς κληρικοί. Αυτή η περιορισμένη εκπαίδευση είχε θρησκευτικό χαρακτήρα.

Οι δάσκαλοι ήταν κυρίως κληρικοί και δίδασκαν στα λίγα αγόρια που ήταν μαθητές τους λίγη αριθμητική, ανάγνωση και γραφή από το Ψαλτήρι και την Οκτώηχο.

Οι μορφωμένοι αντέγραφαν βιβλία, έγραφαν θεολογικά κείμενα, χρονικά και θρήνους για την οθωμανική κατάκτηση.

Συνήθως χρησιμοποιούσαν την ελληνική γλώσσα (που ήταν και η γλώσσα της εκκλησίας) και σπανιότερα σλαβικές γλώσσες.

B. Από τις αρχές του 17ου αιώνα και μετά το Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης και αρκετοί πλούσιοι ορθόδοξοι (κυρίως έμποροι) ιδρύουν σχολεία.

Όλο και πιο πολλοί ορθόδοξοι μαθαίνουν γράμματα. Όμως οι συντριπτικά περισσότεροι παραμένουν αγράμματοι. Τα σχολεία χωρίζονται σε δύο κύκλους.

Ο κατώτερος συνεχίζει να διδάσκει ό,τι και παλιότερα. Στον ανώτερο διδάσκονται επίσης γραμματική, συντακτικό και κείμενα αρχαίων ελλήνων συγγραφέων.

Σε πολύ λίγα σχολεία δίδασκαν φιλοσοφία, μαθηματικά και επιστήμες.

Η εκκλησία ήταν αρνητική σε πολλές νέες φιλοσοφικές και επιστημονικές θεωρίες που έρχονταν από την Ευρώπη.

Γ. Από τα μέσα του 18ου αιώνα και μετά τα σχολεία και οι σχολές αυξήθηκαν.

Είχε προηγηθεί ο πλουτισμός πολλών ορθόδοξων εμπόρων και ναυτικών, που δημιούργησαν τις ελληνικές παροικίες, και μεγάλα διεθνή εμπορικά δίκτυα. Γύρω από αυτούς τους ανθρώπους αναπτύχθηκε ο νεοελληνικός διαφωτισμός.

Γι’ αυτό στα νέα σχολεία διδάσκονταν όλο και περισσότερο οι σύγχρονες επιστημονικές γνώσεις και τα έργα των αρχαίων ελλήνων. Τέτοια σχολεία λειτούργησαν στα Γιάννενα, στο Άγιο Όρος, στη Σμύρνη, στη Χίο, στο Αϊβαλί (στη δυτική Μικρά Ασία, στις Μηλιές, του Πηλίου και αλλού. Στα σχολεία τώρα πια δάσκαλοι δεν είναι μονάχα ιερείς.

Εκτός από τη δημιουργία σχολείων ο νεοελληνικός διαφωτισμός στον αγώνα του χρησιμοποίησε και άλλα μέσα: μετάφραση και έκδοση βιβλίων, έκδοση εφημερίδων, συγγραφή βιβλίων κλπ.

Τότε τα σχολεία και η μόρφωση απέκτησαν νέο νόημα.

Έγιναν ο δρόμος για καλύτερη δουλειά και ατομικό πλούτο αλλά και εργαλείο για μια καλύτερη κοινωνία.