Το κίνημα του Λάμπρου Κατσώνη
Ο Λάμπρος Κατσώνης (1752–1804) ήταν Έλληνας αξιωματικός του Ρωσικού ΑυτοκρατορικούΣτρατού (ή Ναυτικού). Με την έναρξη του Ρωσοτουρκικού πολέμου, το 1787, πήγε στη Τεργέστη, όπου παρέλαβε από τους εκεί Έλληνες ομογενείς μερικά πλοία με τα οποία ξεκίνησε τις επιδρομές και τις επιθέσεις κατά των Τουρκικών στο Ιόνιο Πέλαγος.
Σταδιακά επεκτάθηκε και στο Αιγαίο, όπου το 1788 νίκησε τον τουρκικό στόλο. Ωστόσο αργότερα η Τουρκία και η Ρωσία συμφιλιώθηκαν. Ο Κατσώνης διαμαρτυρήθηκε για την ρωσοτουρκική ειρήνη, κατηγορώντας τη ρωσική πολιτική, η οποία είχε αγνοήσει τους Έλληνες και τον αγώνα τους για ανεξαρτησία.
Συνέπεια αυτού ήταν η Μεγάλη Αικατερίνη, τσαρίνα της Ρωσίας, να του αφαιρέσει τον βαθμό και να του απαγορεύσει να κάνει χρήση της ρωσικής σημαίας. Μετά από πολλές μάχες και ναυμαχίες στο Αιγαίο, ο Κατσώνης και όσοι σύντροφοί του επέζησαν, κατέφυγαν τα Επτάνησα.
Το κίνημα του Λάμπρου Κατσώνη δεν ήταν η μόνη περίπτωση ένοπλης εξέγερσης ενάντια στο Σουλτάνο. Τα χρόνια πριν από την επανάσταση του 1821 δεν ήταν χρόνια ηρεμίας.
Στη διάρκεια των τεσσάρων αιώνων της οθωμανικής κυριαρχίας έγιναν πολλές εξεγέρσεις των υπόδουλων εναντίον των Οθωμανών.
Οι περισσότερες από τις εξεγέρσεις αυτές υποκινούνταν από τις ευρωπαϊκές δυνάμεις, οι οποίες, όταν βρίσκονταν σε πόλεμο με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, προσπαθούσαν να δημιουργήσουν αναταραχή στο εσωτερικό της, για να διασπάσουν τον τουρκικό στρατό και να τον αποδυναμώσουν.
Α. Ξεχωριστή περίπτωση αμφισβήτησης του σουλτάνου υπήρξε ο μορφωμένος και προοδευτικός μητροπολίτης Λάρισας Διονύσιος ο Φιλόσοφος (ή σκυλόσοφος) , ο οποίος στις αρχές του 17ου αιώνα, ηγήθηκε τριών εξεγέρσεων εναντίον των Οθωμανών στην περιοχή της Θεσσαλίας και της Ηπείρου.
Η ήττα της τελευταίας εξέγερσης στα Γιάννενα σήμανε και το τραγικό τέλος του.
Β. Σε όλο το 16ο και το 17οαιώνα ο χώρος του αιγαίου πελάγους και η σημερινή νότια Ελλάδα ήταν η σκηνή αλλεπάλληλων συγκρούσεων μεταξύ Οθωμανών και Βενετών. Αυτές οι συγκρούσεις είχαν αποτελέσματα στη ζωή των ανθρώπων
.
Για παράδειγμα, η Πελοπόννησος πέρασε για τριάντα περίπου χρόνια στα χέρια των Βενετών.
Σημαντικότερο γεγονός ήταν η ναυμαχία της Ναυπάκτου το 1571 όπου ο ενωμένος ευρωπαϊκός στόλος διέλυσε τον οθωμανικό στόλο.
Γ. Τον επόμενο αιώνα, τον 18ο, την κυριαρχία των Οθωμανών στο Αιγαίο αμφισβήτησαν οι Ρώσοι.
Για να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντα τους, ήθελαν να μπορούν να ελέγχουν τα βόρεια παράλια της Μαύρης Θάλασσας και να ταξιδεύουν ελεύθερα και να εμπορεύονται στη Μεσόγειο.
Για τους σκοπούς αυτούς έκαναν αλλεπάλληλους πολέμους με τους Οθωμανούς. Στους πολέμους αυτούς ήθελαν για συμμάχους τους χριστιανικούς λαούς της βαλκανικής χερσονήσου.
Πράγματι πολλές φορές χριστιανικοί πληθυσμοί βρέθηκαν στο πλάι των Ρώσων και εναντίον των Οθωμανών.
Το πιο σημαντικό από αυτά τα κινήματα ήταν τα Ορλωφικά. Πήραν το όνομά τους από τουςαδελφούς Ορλώφ που κατέφθασαν στην Πελοπόννησο το 1770, ως απεσταλμένοι του Τσάρου για να ξεσηκώσουν τους υπόδουλους Έλληνες.
Εκείνη την εποχή, Ρωσία και Τουρκία βρίσκονταν πάλι σε πόλεμο και υποκινούσαν τους υπόδουλους χριστιανούς να ξεσηκωθούν εναντίον του Σουλτάνου. Η εξέγερση των Ελλήνων, όπως και πολλών ορθόδοξων χριστιανικών λαών της Βαλκανικής (Σέρβοι, Βόσνιοι), απέτυχε. Ο εξεγερμένος ντόπιος πληθυσμός, ιδιαίτερα στην Πελοπόννησο, έγινε θύμα τρομερών διώξεων και εκδίκησης από τα οθωμανικά στρατεύματα. Οι σφαγές που ακολούθησαν χαράχτηκαν βαθιά στη λαϊκή μνήμη και έκαναν τους υπόδουλους διστακτικούς σε επαναστατικά κηρύγματα για πολλές δεκαετίες.
Με τη λήξη του Ρωσοτουρκικού πολέμου το 1774, ένα πολύ σημαντικό κέρδος για τους έλληνες ναυτικούς και εμπόρους ήταν η οικονομική ανάπτυξη που βοηθήθηκε πολύ από τη ρωσο – τουρκική συνθήκη (συμφωνία) του Κιουτσούκ Καϊναρτζή.
Για πολλά χρόνια οι Ρώσοι αποτελούσαν μια δύναμη από την οποία περίμεναν βοήθεια οι χριστιανικοί λαοί.