28η Οκτωβρίου 1940

ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ  ΤΟΥ ’40

 

1933-1934

Μαύρα σύννεφα καλύπτουν την Ευρώπη. Η φασιστική δικτατορία του Μουσολίνι στην Ιταλία έχει ήδη αντικαταστήσει το δημοκρατικό πολίτευμα. Η οικονομική κρίση οδηγεί σε απελπισία εκατομμύρια ανθρώπων. Στη Γερμανία, ο αγκυλωτός σταυρός παίρνει την εξουσία. Ο Χίτλερ, ανακηρύσσει το «Τρίτο Ράιχ», μια νέα αυτοκρατορική Γερμανία. Όλα τα πολιτικά κόμματα, εκτός του ναζιστικού, τίθενται εκτός νόμου. Οι Εβραίοι, πρώτοι απ’ όλους, ως «κατώτερη ράτσα», είναι στο στόχαστρο των φασιστών και των ναζιστών. Οι μελανοχίτωνες στην Ιταλία και τα τάγματα εφόδου (απ’ όπου θα προκύψουν αργότερα τα Ες-Ες) στη Γερμανία, τρομοκρατούν προπηλακίζουν, δέρνουν ή και δολοφονούν αθώους πολίτες αν τυχόν δεν χαιρετίσουν τα φασιστικά σύμβολα. Οι Εβραίοι στερούνται κάθε δικαιώματός τους ως πολίτες, εκδιώκονται και στέλνονται μαζί με όλους τους άλλους πολιτικούς αντιπάλους των ναζιστών σε στρατόπεδα συγκέντρωσης με απώτερο στόχο την εξολόθρευσή τους. Η εκπαίδευση, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τα γράμματα και οι τέχνες ασφυκτιούν κάτω από τη μπότα των ολοκληρωτικών αυτών καθεστώτων. Οι διανοούμενοι που δε συμφωνούν αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τη Γερμανία. Ένας νέος μεσαίωνας απειλεί τον κόσμο με το σκοταδιστικό του πέπλο.

Στην Κεντρική Ευρώπη, στα Βαλκάνια και τη Ν. Αμερική τα δημοκρατικά πολιτεύματα αντικαθίστανται από φασιστικά καθεστώτα.

 

1939-1940

Τα σύννεφα του πολέμου πυκνώνουν. Ο Χίτλερ έχει ήδη προσαρτήσει την Αυστρία, τη Ρηνανία, καθώς και Τσεχοσλοβακικά εδάφη. Η Ιαπωνία έχει ήδη εμπλακεί σε πόλεμο με την Κίνα. Ο Μουσολίνι καταλαμβάνει την Αλβανία. Η Γαλλία και η Αγγλία, κηρύσσουν τον πόλεμο στη Γερμανία. Η Αγγλία που μένει μόνη της, βομβαρδίζεται ανηλεώς αλλά και βομβαρδίζει αποτελεσματικά τη Γερμανία. Ο Δεύτερος Παγκόσμιος πόλεμος είναι ήδη ζοφερή πραγματικότητα.

Μετά την κατάληψη της Αλβανίας η Ιταλία δείχνει τα δόντια της στην Ελλάδα. Η πρώτη πρόκληση έρχεται τον Δεκαπενταύγουστο του 1940, στην Τήνο: τορπιλίζεται απροειδοποίητα, την ώρα της μεγάλης γιορτής, η φρεγάτα «Έλλη». Στις 28 Οκτωβρίου του 1940 η Ιταλία στέλνει τελεσίγραφο με το οποίο ζητά να περάσουν ελεύθερα τα ιταλικά στρατεύματα από το Ελληνικό έδαφος.

Το πρωί της 28^ης Οκτωβρίου 1940 ο λαός είναι στο πόδι. Το ξεκίνημα για τον πόλεμο μοιάζει με πανηγύρι: Οι γυναίκες και οι μανάδες αποχαιρετούνν τους φαντάρους που φεύγουν για το μέτωπο με χαμόγελα και αυτοί ανταποδίδουν το ίδιο.

Η εποποιία του πολέμου των Ελλήνων ενάντια στους Ιταλούς στα βουνά της Πίνδου και στην Αλβανία, κράτησε 160 ημέρες και ήταν ένας πόλεμος δίκαιος και νικηφόρος. Δεν είναι όμως ένας εύκολος πόλεμος. Ο πιο δύσκολος εχθρός είναι η πείνα και το κρύο. Τα πόδια των πολεμιστών γεμίζουν χιονίστρες, πολλοί ακρωτηριάζονται.

 

Οι ελληνικές επιτυχίες στην Αλβανία είναι και η πρώτη νίκη των συμμάχων την ώρα που ο εχθρός φαινόταν πανίσχυρος. Ενθαρρύνονται έτσι και οι άλλοι λαοί, ενώ καταστρέφεται το γόητρο του Μουσολίνι.

 

6 Απριλίου 1941

Η Γερμανία χτυπά την Ελλάδα. Ο ελληνικός στρατός, μετά από ηρωική αντίσταση αναγκάζεται να υποκύψει στην συντριπτική υπεροπλία των Γερμανών. Η αντίσταση όμως στην Κρήτη κρατά ακόμα ως το Μάιο του 1941 και προκαλεί την καταστροφή εκλεκτών γερμανικών δυνάμεων.

 

27 Απριλίου 1941

Οι Γερμανοί εισέρχονται στην Πρωτεύουσα. Παρελαύνουν στους έρημους δρόμους κάτω από τα αδιάφορα βλέμματα ελάχιστων διαβατών. Η κατοχή έχει αρχίσει.

Μετά την κατάληψη και της Κρήτης, η Ελλάδα διαμελίζεται ανάμεσα στους Γερμανούς, τους Ιταλούς και τους Βουλγάρους. Λεηλατείται ολόκληρη η γεωργική παραγωγή, τα αγαθά και ο φυσικός πλούτος της χώρας. Η μεγάλη πείνα έχει αρχίσει. 300.000 άνθρωποι πεθαίνουν τον τρομερό χειμώνα του ’41-’42 στην Ελλάδα.

Μπροστά σ’ αυτό το άγριο τοπίο της καταστροφής της κοινωνίας ο ελληνικός λαός οργανώνει την αντίστασή του. Πρωτόφαντες μορφές αυτοβοήθειας εμφανίζονται και σε πολλά μέρη τα τοπικά εργατικά κέντρα, οι σύλλογοι των υπαλλήλων και οι επαγγελματίες ενώνουν τις δυνάμεις τους και σχηματίζουν ανεπίσημες «Λαϊκές Επιτροπές» με πρωταρχικό στόχο να αποσπάσουν τρόφιμα από τις κατοχικές δυνάμεις και από τις αποστολές του Ερυθρού Σταυρού για να τραφεί ο πληθυσμός. Τα λαϊκά συσσίτια είναι η πρώτη αυθόρμητη αντιστασιακή πράξη.

 

Τον Μάιο του 1941 δυο φοιτητές ο Μανόλης Γλέζος και ο Αποστόλης Σάντας κατεβάζουν τη χιτλερική σημαία από την Ακρόπολη. Το πρώτο αποτελεσματικό ράπισμα στα στρατεύματα κατοχής έχει δοθεί. Η Εθνική Αντίσταση είναι πραγματικότητα.

Απεργίες ενάντια στην πολιτική επιστράτευση για υποχρεωτική εργασία στη Γερμανία, φοιτητικές διαδηλώσεις αλλά και σαμποτάζ είναι μόνο η αρχή. Η αντίσταση στην ύπαιθρο κορυφώνεται και απελευθερώνονται ολόκληρες πόλεις.

Τα αντίποινα των κατοχικών δυνάμεων, παραπάνω από σκληρά, κτηνώδη. Προσπαθούν με κάθε τρόπο να τρομοκρατήσουν για να κάμψουν την αντίσταση, και βρίσκουν βοήθεια και από τους ταγματασφαλίτες. Τα μπλόκα όπου οι δοσίλογοι Έλληνες, συνεργάτες των Γερμανών, υποδεικνύουν τους αντιστασιακούς, είναι καθημερινά. Οι μαζικές εκτελέσεις πολιτικών κρατουμένων στο σκοπευτήριο της Καισαριανής, στο Χαϊδάρι, στο Επταπύργιο και σε άλλα στρατόπεδα συγκέντρωσης, είναι η άνανδρη εκδίκηση των Γερμανών για τις δολιοφθορές των αντιστασιακών μέσα στις πόλεις.

Όμως οι μεγάλες πόλεις δεν έχουν την αποκλειστικότητα στις θηριωδίες των Γερμανών. Τα ολοκαυτώματα στα Καλάβρυτα στην Κάνδανο και στο Δίστομο εξαφανίζουν τις περιοχές αυτές από τον χάρτη. Στη Δράμα μια εξέγερση πνίγεται στο αίμα από τους Βουλγάρους φασίστες κατακτητές, με 5.000 νεκρούς.

Η αντίσταση όμως του Ελληνικού λαού αντί να κάμπτεται, γιγαντώνεται.

Η Γερμανία και οι σύμμαχοί της νικήθηκαν. Η ανθρωπότητα γλίτωσε τότε από το τρομακτικό όραμα της «Νέας Τάξης Πραγμάτων». Ο πόλεμος και η κατοχή άφησαν πίσω τους χιλιάδες νεκρών και μια χώρα κατεστραμμένη και διαιρεμένη. Σε άλλες χώρες, της απέναντι όχθης άφησε ακόμα πιο ανεξίτηλα σημάδια, εκείνα του πυρηνικού ολέθρου.

Τα παιδιά είναι πάντα οι τραγικές φιγούρες. Γι’ αυτά, δεν υπάρχουν νικητές και ηττημένοι. Παιδιά της κατοχής, παιδιά του Άουσβιτς, παιδιά της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι, παιδιά ορφανά, παιδιά τρομοκρατημένα.

Εδώ μπορείτε να δείτε δυο σημαντικές ταινίες για την 28η Οκτωβρίου και τον αγώνα του λαού μας ενάντια στον ιταλικό φασισμό και το γερμανικό ναζισμό

Το ξυπόλητο τάγμα

Μια εμπνευσμένη ταινία περιπέτειας  που αφηγείται την ιστορία των παιδιών του Παπαφείου ορφανοτροφείου και την προσπάθειά τους να επιβιώσουν τα σκληρά χρόνια της κατοχής στους δρόμους όταν οι Γερμανοί κατακτητές επιτάξανε το Ορφανοτροφείο και τα ανάγκασαν να το εγκαταλείψουν.

Σκηνοθεσία: Γκρέγκ Τάλλας (Γρηγόρης Θαλασσινός )
Σενάριο: Νίκος Κατσιώτης

Χρονολογία παραγωγής: 1954

Το «Ξυπόλητο Τάγμα» είναι η αληθινή ιστορία 160 παιδιών, που η δράση τους πήρε διαστάσεις μύθου όταν διώχτηκαν από τα ορφανοτροφεία της Θεσσαλονίκης από τους Ναζί κατακτητές στα χρόνια της κατοχής του Bʼ Παγκοσμίου Πολέμου.

Οι Γερμανοί αδειάζουν τα δημόσια κτίρια και τα επιτάσσουν. Ανάμεσα σε αυτά τα κτίρια είναι και αρκετά ορφανοτροφεία. Τα ορφανά πετάγονται στο δρόμο. Μια ομάδα, απ’ αυτά τα ορφανά, για να επιβιώσουν, παίρνουν τη ζωή τους στα χέρια τους. Οργανώνονται σαν μυστικός (στρατός), με ιεραρχία και πειθαρχία. Μόνα τους συγκροτούν ομάδες κρούσης και βοήθειας. Πηγή για την τροφοδοσία τους είναι τα γερμανικά καμιόνια που κουβαλάνε ψωμί και τρόφιμα και οι μαυραγορίτες. Τα κλεμμένα μοιράζονται στα ορφανά, αλλά και σε άλλους κατοίκους της Θεσσαλονίκης που είχαν ανάγκες.

Τα παιδιά του Ξυπόλυτου Τάγματος έμειναν στην ιστορία σαν «σαλταδόροι». Ο θρύλος λέει, πως πέρα από την αρωγή που παρείχαν στο κόσμο, κατάφερναν με την εξυπνάδα και το κουράγιο τους να βοηθούν την Αντίσταση, βρίσκοντας τρόπους να φυγαδεύουν στη Μέση Ανατολή Έλληνες, Αμερικάνους και Εγγλέζους αξιωματικούς, με σκοπό να ενωθούν με τους εκεί συμμαχικούς στρατούς.

 

Ο ουρανός

του Τάκη Κανελλόπουλου (παραγωγής 1962)
Μία από τις κορυφαίες αντιπολεμικές ταινίες του παγκόσμιου κινηματογράφου. Βασίστηκε σε διηγήσεις ανθρώπων που έζησαν τον πόλεμο του ’40.